อนุมูลอิสระ คืออะไร

     อนุมูลอิสระ free radical หมายถึง สารซึ่งมีอิเล็กตรอน ซึ่งไม่มีคู่อยู่ในวงรอบของอะตอม หรือโมเลกุล เราให้ความสำคัญกับสารซึ่งมีออกซิเจนเป็นศูนย์กลาง คือ hydroxyl radical, superoxide, peroxyl, alkoxyl และ oxides ของ nitrogen โดยปกติสารเหล่านี้เกิดขึ้นโดยปฏิกิริยาในร่างกายอยู่แล้ว โดยเฉพาะเวลามีธาตุเหล็ก ทองแดง แมงกานีส โคบอลต์ โครเมียม นิเกิล อยู่เป็นจำนวนน้อยๆ มักเกิดเป็นปฏิกิริยาลูกโซ่ และร่างกายก็จะมีระบบของแอนติออกซิแด้นท์ขจัดออกไป แต่ถ้าร่างกายได้รับสารอนุมูลอิสระจากภายนอกมากเกินไป ตัวอย่างเช่น

สารอนุมูลอิสระที่ร่างกายรับจากภายนอก ได้แก่

• จากอาหารบางชนิด จากขบวนการประกอบอาหาร เช่น การย่างเนื้อสัตว์ที่มีส่วนประกอบของไขมันสูง การนำน้ำมันที่ใช้ทอดอาหารที่อุณหภูมิสูงๆ มาใช้อีก

• จากสิ่งแวดล้อม เช่น แสงอาทิตย์ซึ่งมีรังสี ultraviolet การแผ่รังสี (radiation) รังสี x-ray

• จากมลพิษ เช่น ควันบุหรี่ ก๊าซจากท่อไอเสียรถยนต์

ถ้าสารเหล่านี้มีมากกว่าความสามารถของแอนตี้ออกซิแด้นท์ในร่างกายจะขจัดหมด หรือในภาวะที่จำนวนแอนติออกซิแด้นท์ในร่างกายลดลง เช่น ผู้สูงอายุ ก็จะทำให้มีสารอนุมูลอิสระและสารที่ไม่ใช่อนุมูลอิสระเช่น ไฮโดเจนเพอออกไซด์ ซึ่งมีออกซิเจนเป็นศูนย์กลางเช่นกัน โดยรวมเรียกว่า reactive oxygen species (ROS) มากเกินไปก่อให้เกิดอันตรายได้

อนุมูลอิสระที่มากเกินไปจะเป็นอันตรายต่อไขมัน โปรตีน หน่วยสารพันธุกรรม DNA และคาร์โบไฮเดรต ทำให้เพิ่มอัตราการเสี่ยงต่อการเป็นโรคหลายชนิด โรคที่สำคัญและมีการศึกษากันมาก ได้แก่ โรคหลอดเลือดตีบ และ แข็งตัว โรคมะเร็งบางชนิด Alzheimer's disease หรือโรคความจำเสื่อม โรคไขข้ออักเสบ โรคความแก่ เป็นต้น

เราจึงควรหลีกเลี่ยงการที่จะได้รับสารอนุมูลอิสระเข้าไปในร่างกาย เช่น มลพิษในสิ่งแวดล้อม ก๊าซจากท่อไอเสียรถยนต์ ควันบุหรี่ เป็นต้น

สารต้านอนุมูลอิสระ (antioxidant) คือสารที่มีสมบัติยับยั้งปฏิกิริยาลูกโซ่ของอนุมูลอิสระ มีทั้งที่เป็นสารจากธรรมชาติ (natural antioxidant) และสารสังเคราะห์ (synthetic antioxidant)และมีฤทธิ์ทำลายอนุมูลอิสระที่ร่างกายได้รับ ได้แก่ ควันบุหรี่ แอลกฮอลล์ รังสี UV เอ็กซเรย์ ให้กลายเป็นสารที่ไม่มีอันตรายต่อเซลล์ร่างกาย สามารถป้องกันหรือซ่อมแซมความเสียหายของเซลล์ร่างกายจากออกซิเจนได้

อนุมูลอิสระ ทำให้ระบบต่างๆ ในร่างกายของเราเสื่อม ทำให้เป็นโรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ โรคอัมพฤกษ์อัมพาต โรคนัยน์ตาเสื่อม (ต้อกระจก และจอตา-เรตินาเสื่อมสภาพ) โรคข้อกระดูกอักเสบ โรคแห่งความเสื่อมทั้งหลายหรือโรคคนแก่ ตลอดจนโรคภูมิแพ้ โรคเบาหวาน ฯลฯ แม้กระทั่งโรคมะเร็ง อนุมูลอิสระทำให้เสื่อมได้ทุกระบบ ความเสื่อม คือ ความแก่ชราลงนั่นเอง


สารต้านอนุมูลอิสระ เช่น

• ฟลาโวนอยด์ (flavonoids) สารประกอบของวิตามินซีที่อยู่ในรูปของสารธรรมชาติ มีมากในรกส้ม การเลือกซื้อวิตามินซีต้องดูฉลากด้วยว่ามีส่วนประกอบของ Flavonoid หรือไม่ และมีมากน้อยเพียงใด ถ้ามีแสดงว่าเป็นวิตามินซีที่สกัดจากธรรมชาติ สามารถรับประทานได้อย่างปลอดภัย นอกจากนั้นยังมี ผัก ผลไม้ที่มีสารฟลาโวนอยด์ เช่น เบอร์รี่ องุ่น ธัญพืช ทำงานร่วมกับวิตามินซีเสริมความแข็งแรงและลดรอยรั่วของหลอดเลือด ป้องกันเส้นเลือดขอด

• แคโรทีนอยด์ (หรือ สารแคโรทีน) ช่วยป้องกันการติดเชื้อ ทำให้ร่างกายเจริญเติบโต ช่วยการมองเห็น สารแคโรทีนมีประโยชน์ต่อร่างกายหลายอย่างที่เด่นชัดที่สุด คือ เป็นโปรวิตามินเอ เสริมสร้างภูมิคุ้มกัน และช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ